Hikayat klasik Sarawak Datuk Merpati mengisahkan tentang pengembaraan Datuk Merpati serta keluarganya setelah dihalau bapanya iaitu raja negeri Jawa.
Hikayat Pengembaraan Hidup Datuk Merpati Anak Raja Negeri Jawa. Pengembaraan Datuk Merpati bermula setelah bapanya yang merupakan Raja Jawa menghalau beliau. Datuk Merpati kemudiannya menikahi Putri Sultan Johor yang bernama Permaisuri dan kemudiannya mereka berlayar serata kepulauan Melayu sebelum menetap di Santubong. Kemunculan mereka berdua di dalam pensejarahan negeri Sarawak berlaku dalam abad-abad ke-12 Masihi hingga abad ke-16 Masihi iaitu seratus tahun sebelum kehadiran Sultan Tengah ke Sarawak pada 1598.
Dikurnia tiga cahaya mata dan satu daripadanya adalah seekor naga
Permaisuri iaitu isteri Datuk Merpati berasal daripada Kerajaan Johor iaitu Kerajaan Tri Buana yang juga mempunyai darah Minangkabau di dalamnya. Beliau kemudiannya telah melahirkan dua anak dan seekor naga. Anak pertamanya diberikan nama Merpati Jepang manakala anak perempuannya pula bernama Dayang Seri Bulan berkembarkan seekor naga yang bernama Bulan Jati.
Pada suatu hari, ketika mereka sekeluarga didalam perjalanan ke Brunei, mereka telah diserang lanun lalu diselamatkan oleh anaknya Bulan Jati yang merupakan seekor naga lalu Bulan Jati mengiringi mereka sehingga sampainya mereka ke destinasi mereka iaitu Brunei.
Pemerintahan kerajaan Santubong oleh Datuk Merpati dan Isteri
Pembentukan kerajaan di Santubong ialah pemberian taat orang-orang tempatan di Sarawak kepada pemerintahan Datuk Merpati dengan menyediakan hasil tuaian padi yang dinamakan memupu. Hubungan erat di antara Datuk Merpati dan orang-orang Bidayuh di Hulu Sadong dan orang-orang Melayu di bawah pemerintahan Datuk Abang Kuali dan Abang Kuli menambahkan kemakmuran Sarawak yang terbentuk dari Tanjung Datu hinggalah ke Hulu Sadong.
Perkahwinan dua cahaya mata Datuk Merpati
Melalui pengembaraan mereka ke sana, anak perempuan Datuk Merpati iaitu Dayang Seri Bulan telah dicarikan jodoh. Dari situ, Dayang Seri Bulan yang merupakan pengawal peribadinya telah menikahkannya dengan seorang putera dari Selangor.
Sementara itu, anak lelaki Datuk Merpati iaitu Merpati Jepang pula diangkat menjadi pemimpin di Pasir Kuning lalu memperkembangkan Melayu Perabangan Sarawak yang ada sekarang. Merpati Jepang merupakan nama yang amat biasa di dengari terutamanya di Sarawak. Merpati Jepang kemudiannya mengahwini anak pembesar di Santubong iaitu Dayang Murdiah.
Berkat perkahwinan Merpati Jepang dan Dayang Murdiah, mereka dikurniakan dua cahaya mata iaitu Pateh Mengadi dan adiknya Patih Sangkona dan masing-masing antara mereka dilantik menjadi Patinggi dan Temenggung.
Masih ramai lagi yang tidak mengetaui bahawa Datuk Merpati dan Merpati Jepang adalah anak- beranak dan mereka adalah orang yang berbeza.
Pengakhiran Hayat Datuk Merpati
Walau bagaimanapun hayat Datuk Merpati berakhir kerana beliau telah dibunuh ketika mengambil wudhu di Sungai Lundu. Namun demikian, ada pendapat mengatakan beliau mati di Tanjung Datu semasa hendak menuju ke Bukit Datuk Melaka.Kedua-dua pendapat ini berakhir dengan satu kesimpulan iaitu tempat makamnya yang kini terletak di Landeh, Ulu Sungai Sarawak.
Makam beliau terletak agak jauh dengan Santubong berdasarkan wasiatnya kepada Dang Permaisuri agar dikebumikan di mana kopiah dan sejadahnya dibawa arus. Akhirnya arus sungai membawa barang-barang tersebut ke hulu sungai Sarawak dan kedudukannya adalah di kawasan kuala Landeh berdekatan dengan petempatan Abang Kuli dan saudaranya.
