Terdapat sekitar 27 kumpulan suku Orang Ulu yang sangat kecil tetapi pelbagai etnik
Lebih Daripada 20 Etnik, Jom Kenali Lebih Lanjut Mengenai Orang Ulu. Orang Ulu sering disalah anggap sebagai kumpulan mereka sendiri di Sarawak tetapi adakah anda tahu bahawa mereka juga merupakan sebahagian daripada orang Dayak? Berbeza dengan kaum Iban dan Bidayuh, yang dianggap sebagai penyumbang terbesar dalam demografi Dayak, Orang Ulu terdiri daripada kira-kira 27 kaum yang kecil tetapi pelbagai etnik.
Berikut adalah beberapa etnik yang diketahui yang dikategorikan dalam kumpulan Orang Ulu di Sarawak.
Mengapa mereka digelar sebagai ‘Orang Ulu’?
Gelaran ‘Orang Ulu’ sebenarnya merupakan satu gelaran ciptaan politik untuk mengumpulkan sekitar 27 kumpulan etnik kecil dari suku kaum Dayak tetapi berbeza di Sarawak. Masing-masing mempunyai populasi di antara sekitar 300 orang hingga lebih 25,000 orang.
Menarik untuk diperhatikan bahawa gelaran ini juga bukan istilah rasmi dan ia tidak wujud dalam Perlembagaan Malaysia! Jadi, mereka yang berketurunan Orang Ulu secara rasminya disenarai dalam kategori Dayak Sarawak.
Istilah ini mula dipopularkan oleh satu persatuan minoriti yang dibentuk pada tahun 1969, iaitu Persatuan Kebangsaan Orang Ulu (OUNA).
Apakah ciri-ciri Orang Ulu?
Dari sudut bersejarah, sebilangan besar daripada mereka tinggal di rumah panjang yang dihiasi dengan mural dan ukiran kayu. Mereka juga terkenal dengan budaya tatu terperinci serta manik-manik mereka yang rumit.
Selain itu, mereka juga terkenal dengan kraftangan mereka seperti tenunan rotan.
Salah satu ciri-ciri yang juga dikenali adalah muzik mereka yang unik, iaitu penggunaan alat muzik sape’ – sebuah alat muzik yang berbentuk perahu dan mempunyai tali – dan tarian tradisional mereka.
Dibahagikan dalam kumpulan utama dan subkumpulan
Terdapat 27 etnik yang diiktiraf sebagai sebahagian daripada Orang Ulu. Mereka masing-masing dikelompokkan dalam kategori yang berbeza dan dibahagikan kepada subkumpulan mengikut kesamaan dalam bahasa, lokasi dan budaya.
Apo Kayan
Apo Kayan adalah salah satu kumpulan Dayak yang tersebar di seluruh Sarawak, Kalimantan Timur dan Utara. Mereka dapat menjejaki asal usul mereka dari tepi Sungai Kayan, Bulungan, Kalimantan Timur.
Mereka dibahagikan dalam 3 sub-etnik Dayak iaitu Kayan, Kenyah (Sarawak) dan Bahau (Indonesia). Namun, dalam 3 sub etnik ini, mereka dibahagikan lagi kepada 60 kumpulan sub-etnik Dayak yang tersebar di 60 penempatan yang terletak di Kalimantan dan Sarawak.
Dalam kumpulan Apo Kayan, kaum utama yang dikategorikan dalam kumpulan ini ialah kaum Kenyah dengan subetnik Kajang, Bakong, Kejaman, Lahanan, Sihan, diikuti oleh Penan, dan Sebop. Kaum Kayan juga dikategorikan dalam kumpulan ini.
Maklumat kecil yang boleh ditambah mengenai kumpulan ini, etnik Sihan dikatakan hampir tiada rekod di dalam mana-mana laporan populasi kaum di Sarawak. Yang terakhir hanya pada tahun 1988 sahaja, dengan rekod populasi hanya sekitar 117 orang sahaja. Etnik ini hanya boleh didapati di Belaga, Kapit sahaja dan mempunyai bahasa mereka yang tersendiri yang tidak menyamai mana-mana bahasa etnik yang lain! Oleh itu, mereka boleh dikatakan antara kaum Orang Ulu yang terpencil di Sarawak. Yes, mereka masih wujud gais, cuma sangat rare!
Satu lagi fakta menarik mengenai kumpulan ini adalah kaum Penan dan Kenyah mempunyai bahasa yang similar. Ia bukan sama, tetapi oleh kerana bahasa Penan tergolong dalam subkumpulan Kenyah dalam cabang Malayo-Polynesian dari keluarga bahasa Austronesia, kemungkinan besar mereka dapat memahami satu sama lain walaupun bertutur dalam bahasa ibunda masing-masing.
Apo Duat
Selain Apo Kayan, sebuah lagi kumpulan iaitu Apo Duat menyenaraikan kaum Kelabit, Berawan, Kiput, Lun Bawang, Tabun dan Saban sebagai etnik-etnik dalam kumpulan ini.
Sebagai cabang suku Kelabit, etnik Saban mempunyai budaya, tradisi dan adat yang serupa. Sebilangan besar orang Saban dapat memahami bahasa Kelabit kerana persamaan dengan bahasa mereka sendiri. Homeland mereka ialah Long Banga, Long Puak (dahulunya dikenali sebagai Long Ballong) dan Long Peluan.
Bagi kaum Lun Bawang, bahasa mereka juga hampir serupa dengan bahasa Kelabit dan Saban namun tidak serupa seperti Saban dengan Kelabit. Bagi etnik ini, homeland mereka terletak di barat daya Sabah dan wilayah utara Sarawak iaitu di bahagian Limbang dan Lawas.
Di Sarawak, kaum Lun Bawang dikategorikan di bawah ‘Orang Ulu’ manakala di Sabah, mereka diberi nama ‘Lun Dayeh’.
Etnik Orang Ulu lain
Antara etnik lain yang juga dikategorikan dalam kaum-kaum Orang Ulu ialah Punan, Murut, Tagal, Sekapan, Kadayan, Beketan dan Ukit.
Bagi kaum Punan, mereka sering disalah anggap sebagai Penan kerana ejaan ‘Punan’ hampir sama dengan ejaan ‘Penan’ tetapi jangan tertipu! Mereka adalah etnik mereka sendiri!
Tidak seperti etnik Penan yang secara bersejarah merupakan suku nomad, etnik Punan merupakan kaum yang menetap di satu tempat. Mereka boleh didapati di bahagian Bintulu dan terdapat juga yang tersebar di kawasan-kawasan tertentu di Kalimantan, Indonesia.
Secara rasminya di bawah Ordinan Tafsiran Sarawak, etnik Punan dikumpulkan bersama dengan Sekapan, Kejaman, Lahanan dan Sihan.
Tidak banyak maklumat yang tersedia mengenai etnik Ukit. Yang diketahui adalah etnik ini adalah minoriti kecil dan mempunyai budaya hijrah, seperti kaum Penan. Anggaran populasi etnik ini setakat tahun 2019 adalah 500 orang.
Menurut maklumat yang tersedia, jumlah mereka sedikit dan mengalami kepupusan berpotensi akibat kebanyakan daripada mereka terbunuh akibat peperangan antara kaum lain pada zaman dahulu. Kejadian seperti ini turut menyebabkan mereka dihalau dari tanah leluhur mereka (dipercayai di kawasan Saribas, Kalaka dan Krian) dan perkahwinan antara kaum juga turut menyumbangkan ke kekurangan populasi etnik ini.
Kini, mereka menetap di Uma Ukit Apau Koyan, Belaga dan tempat ini adalah satu-satunya perkampungan suku kaum Ukit.
Etnik-etnik Orang Ulu terlalu besar, kemungkinan besar ada yang sudah tiada lagi
Terdapat banyak etnik Orang Ulu lain yang belum disenaraikan tetapi masih ada di antara kita. Walau bagaimanapun, kerana perkahwinan antara kaum lain dan jumlah penduduk yang memang kecil dari dahulu, etnik minoriti Orang Ulu ini telah diasimilasikan dengan etnik lain atau mungkin telah pupus di Sarawak pada masa ini.
Mereka mungkin masih wujud di kawasan pedalaman Sarawak atau di Kalimantan, Indonesia tetapi di Sarawak, jumlah penduduk etnik Orang Ulu minoriti ini makin berkurangan.
Bagi etnik Orang Ulu yang masih ada, bangga dengan warisan anda and wear your heritage with pride.
Adakah anda seorang Orang Ulu? Apakah etnik anda dan anda berasal dari mana? Penulis ini juga merupakan seorang Orang Ulu berketurunan Kelabit tulen. Greetings from Bario!
